डिप्रेशन आणि ऍन्झायटी या दोन्ही मानसिक आरोग्याशी संबंधित समस्या आहेत, पण त्यांचा परिणाम वेगवेगळा असतो.
➡️ डिप्रेशन (Depression): सतत दु:ख वाटणे, निराश वाटणे, जगण्यात रस कमी होणे आणि काहीही करण्याची इच्छा न उरणे ही प्रमुख लक्षणे असतात.
➡️ ऍन्झायटी (Anxiety): सतत भीती वाटणे, काळजी करणे आणि मन अस्वस्थ होणे हे प्रमुख लक्षणे असतात.
डिप्रेशनची लक्षणे (Symptoms of Depression)
✔️ सतत उदास वाटणे – मन निराश वाटते, काहीच करण्याची इच्छा राहत नाही.
✔️ उत्साह कमी होणे – आवडत्या गोष्टींमध्येही रस राहत नाही.
✔️ चिडचिड किंवा राग वाढणे – लहानशा गोष्टींवरही चिडचिड होते.
✔️ थकवा आणि ऊर्जा कमी होणे – सतत झोपाळलेपण किंवा थकवा जाणवतो.
✔️ स्वतःला कमी लेखणे – “मी कुठेही उपयोगी नाही,” असे वाटणे.
✔️ झोपेचे बदल – झोप कमी येणे किंवा खूप जास्त झोप लागणे.
✔️ भूक कमी होणे किंवा वाढणे – खाण्याची सवय बदलते.
✔️ एकटेपणा आणि आत्महत्येचे विचार येणे – “माझे अस्तित्वच निरुपयोगी आहे” असे वाटणे.
🔹 उदाहरण:
अमोल (३०) एक आयटी प्रोफेशनल आहे. गेल्या काही महिन्यांपासून तो एकटाच राहायला लागला आहे. मित्रांचे फोन उचलत नाही, ऑफिसला जाणे टाळतो आणि सतत उदास वाटते. त्याला असे वाटते की त्याचे आयुष्य निरर्थक झाले आहे.
ऍन्झायटीची लक्षणे (Symptoms of Anxiety)
✔️ सतत चिंता वाटणे – कोणतीही ठोस कारण नसताना सतत वाईट वाटणे.
✔️ हृदयाची धडधड वाढणे – अचानक हृदय वेगाने धडकते.
✔️ अस्वस्थता आणि घाबरणे – सतत टेन्शन राहते.
✔️ सतत वाईट विचार येणे – काहीतरी भयंकर होईल असे वाटणे.
✔️ हातपाय गार होणे किंवा घाम येणे – स्ट्रेसमुळे शरीरात बदल होतात.
✔️ चिडचिड आणि एकाग्रता कमी होणे – कोणत्याही गोष्टीवर लक्ष केंद्रीत करता येत नाही.
✔️ पॅनिक ऍटॅक्स – अचानक दम लागणे, गुदमरल्यासारखे वाटणे.
🔹 उदाहरण:
नेहा (२८) ही एक शिक्षक आहे. तिला सतत भीती वाटते की तिच्या घरच्यांना काहीतरी वाईट होईल. ती रात्री झोपू शकत नाही, हृदयाची धडधड वाढते आणि कधी कधी अचानक श्वास घ्यायला त्रास होतो.
कारणे (Causes) – का होते डिप्रेशन आणि ऍन्झायटी?
➡️ १. जैविक कारणे (Biological Causes):
👉 मेंदूमधील सेरोटोनिन आणि डोपामिन सारख्या न्यूरोट्रान्समिटर्समध्ये असंतुलन
➡️ २. आनुवंशिकता (Genetics):
👉 आई-वडिलांना किंवा जवळच्या नातेवाईकांना मानसिक आजार असल्यास धोका जास्त
➡️ ३. मानसिक तणाव (Psychological Stress):
👉 सततचा तणाव, नकारात्मक घटना (ब्रेकअप, नोकरी जाणे, प्रिय व्यक्तीचे निधन)
➡️ ४. सामाजिक कारणे (Social Factors):
👉 एकटेपणा, नातेवाईकांशी कटु संबंध, आर्थिक समस्या
➡️ ५. शारीरिक आजार (Physical Illness):
👉 थायरॉईड, मधुमेह, पीसीओडी यांसारखे आजार मानसिक आरोग्यावर परिणाम करतात.
डिप्रेशन आणि ऍन्झायटीची आकडेवारी (Epidemiology)
🔹 भारतामध्ये दर ५ पैकी १ व्यक्तीला आयुष्यात एकदातरी मानसिक आरोग्य समस्या येतात.
🔹 जागतिक आरोग्य संघटनेच्या (WHO) अहवालानुसार, भारतात १५% लोकांना डिप्रेशनचा त्रास होतो.
🔹 स्त्रियांमध्ये डिप्रेशनचे प्रमाण पुरुषांपेक्षा जास्त आहे.
उपचार (Treatment) – बरे होण्याचा मार्ग!
१. जीवनशैली बदल (Lifestyle Modifications)
✔️ नियमित व्यायाम (योगा, चालणे, सायकलिंग)
✔️ संतुलित आहार (प्रोटीन आणि फायबरयुक्त अन्न)
✔️ झोपेचा योग्य तक्ता पाळणे
✔️ सोशल मीडिया वापर कमी करणे
✔️ ध्यान (Meditation) आणि श्वास नियंत्रण तंत्र
२. औषधोपचार (Medication) – औषधांची सुरक्षा
✔️ सायकियाट्रिस्टच्या सल्ल्याने योग्य औषधे घ्यावीत.
✔️ डिप्रेशनच्या औषधांचा कोणताही व्यसनाधीन परिणाम होत नाही.
✔️ डॉक्टरांच्या मार्गदर्शनाखाली औषधे हळूहळू बंद करता येतात.
३. नैसर्गिक उपाय (Natural Remedies)
✔️ सुर्यप्रकाशात वेळ घालवा (Vitamin D मिळतो)
✔️ ग्रीन टी, ब्राह्मी सारखी आयुर्वेदिक औषधे
✔️ सोशल सपोर्ट वाढवा
कुटुंबाची भूमिका – मदत कशी कराल?
काय बोलावे?
✔️ “मी तुझ्यासोबत आहे, तुला एकटं वाटू देणार नाही.”
✔️ “आपण मिळून उपाय शोधूया.”
✔️ “तू खूप मजबूत आहेस.”
काय टाळावे?
❌ “काही होत नाही, हे तुझ्या मनाचे खेळ आहेत.”
❌ “तुला इतकं टेन्शन घेण्याची गरज नाही.”
❌ “औषधं घेणं म्हणजे कमकुवत असणं.”
वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQs)
❓ डिप्रेशन आणि ऍन्झायटीमधून बरे होता येते का?
✔️ होय! योग्य उपचार, व्यायाम आणि मानसिक मदतीने तुम्ही पूर्ण बरे होऊ शकता.
❓ औषधे किती काळ घ्यावी लागतात?
✔️ हे व्यक्तीवर अवलंबून असते. काहींना ६ महिने लागतात, काहींना १-२ वर्षे.
❓ औषधे बंद करता येतात का?
✔️ होय, पण डॉक्टरांच्या सल्ल्यानेच बंद करावी. अचानक बंद केल्यास त्रास होऊ शकतो.
डॉक्टरांशी संपर्क साधा (Call to Reach)
🌿 Mind & Mood Clinic, Nagpur (India)
👨⚕️ Dr. Rameez Shaikh, MD (Psychiatrist & Counsellor)
📞 Contact: +91-8208823738
📢 Disclaimer: हा लेख केवळ माहितीपर आहे. मानसिक आरोग्य तज्ज्ञांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे.
Dr. Rameez Shaikh (MBBS, MD, MIPS) is a consultant Psychiatrist, Sexologist & Psychotherapist in Nagpur and works at Mind & Mood Clinic. He believes that science-based treatment, encompassing spiritual, physical, and mental health, will provide you with the long-lasting knowledge and tool to find happiness and wholeness again.
Dr. Rameez Shaikh, a dedicated psychiatrist , is a beacon of compassion and understanding in the realm of mental health. With a genuine passion for helping others, he combines his extensive knowledge and empathetic approach to create a supportive space for his patients.
