डिप्रेशन आणि ऍन्झायटी केवळ मानसिक तणावामुळेच होतात असे नाही. बऱ्याच रुग्णांना असे वाटते की, “मी कुठलाही मोठा तणाव घेत नाही, मग मला हे का होतेय?”
जर तुम्हीही हेच विचारत असाल, तर हे समजून घेणे महत्त्वाचे आहे की मानसिक आजार केवळ बाह्य घटकांमुळे होत नाहीत. त्यामागे अनेक जैविक, आनुवंशिक आणि मानसिक कारणे असू शकतात. चला, आपण याचा सखोल विचार करूया.
१. मेंदूतील रासायनिक बदल (Neurotransmitter Imbalance)
डिप्रेशन आणि ऍन्झायटी मेंदूतील न्यूरोट्रान्समिटर्सच्या असंतुलनामुळे होतात. मेंदूतील सेरोटोनिन (Serotonin), डोपामिन (Dopamine) आणि नॉर-ऍड्रेनालिन (Noradrenaline) या केमिकल्समध्ये असंतुलन आल्यास मनोस्थितीवर परिणाम होतो.
🔹 रुग्णाच्या दृष्टिकोनातून:
“माझ्या आयुष्यात काही मोठा तणाव नाही, पण तरीही मी आनंदी राहू शकत नाही. सगळं नॉर्मल असलं तरीही मी कधीही उत्साही वाटत नाही.”
💡 स्पष्टीकरण:
याचा अर्थ असा नाही की तुम्ही मानसिकदृष्ट्या कमकुवत आहात. हा मेंदूत होणाऱ्या रासायनिक बदलांचा परिणाम असतो, जसा डायबेटीसमध्ये इन्सुलिनची कमतरता असते.
२. आनुवंशिकता (Genetics)
जर तुमच्या कुटुंबात कोणाला डिप्रेशन किंवा ऍन्झायटी असेल, तर तुम्हालाही होण्याची शक्यता वाढते.
🔹 रुग्णाच्या दृष्टिकोनातून:
“माझ्या आयुष्याला काहीच समस्या नाहीत, मग मी असं का अनुभवतो?”
💡 स्पष्टीकरण:
हे तुमच्या जनुकांमध्ये (genes) असल्यामुळे होऊ शकते. अगदी मधुमेह किंवा हृदयविकार जसा आनुवंशिक असतो, तसाच मानसिक आजारांचा पण कनेक्शन असतो.
३. हॉर्मोन्समधील असंतुलन (Hormonal Imbalance)
थायरॉईड (Thyroid), PCOD, मधुमेह (Diabetes) आणि हार्मोन्समधील बदल यामुळेही डिप्रेशन किंवा ऍन्झायटी होऊ शकते.
🔹 रुग्णाच्या दृष्टिकोनातून:
“मी शारीरिकदृष्ट्या ठीक आहे, तरीही मला का सतत थकवा येतो आणि निराश वाटतं?”
💡 स्पष्टीकरण:
थायरॉईडच्या समस्या, PCOD किंवा अन्य हार्मोनल बदलामुळे मेंदूवर परिणाम होतो, ज्यामुळे मूड स्विंग्स आणि डिप्रेशन येऊ शकते.
४. अपूर्ण झोप आणि शरीरावर ताण (Poor Sleep & Physical Stress)
सतत अपुरी झोप होणे, कामाचा अनियमित वेळ, शरीरावर पडणारा दीर्घकाळ ताण यामुळे मेंदूची ऊर्जा कमी होते आणि मानसिक थकवा वाढतो.
🔹 रुग्णाच्या दृष्टिकोनातून:
“मी तणाव घेत नाही, पण तरीही मला शांत वाटत नाही.”
💡 स्पष्टीकरण:
तुम्ही मानसिकदृष्ट्या तणावग्रस्त नसला तरीही शारीरिक तणावामुळे मेंदूवर परिणाम होतो. झोपेचा अभाव हा डिप्रेशन आणि ऍन्झायटीसाठी मोठा रिस्क फॅक्टर आहे.
५. दीर्घकाळ अपूर्ण भावना (Unprocessed Emotions & Suppressed Stress)
कधी कधी आपण जाणीवपूर्वक तणाव घेत नसतो, पण काही भावना किंवा घटना आपण मनात दडवून ठेवतो.
🔹 रुग्णाच्या दृष्टिकोनातून:
“माझ्या जीवनात काहीच वाईट घडलेले नाही, मग मला असा त्रास का होतो?”
💡 स्पष्टीकरण:
काही वेळा बालपणीच्या घटना, जुन्या आठवणी, कधी तरी सोसलेले मानसिक आघात हे आपल्या मनात खोलवर दडलेले असतात आणि त्याचा दीर्घकालीन परिणाम होऊ शकतो.
६. समाजाकडून होणारा दबाव (Social Pressure & Expectations)
काही लोकांना असे वाटते की ते कोणत्याही प्रकारच्या मोठ्या तणावाखाली नाहीत, पण समाजाच्या आणि कुटुंबाच्या अपेक्षांचा विचार न करताही ते नकळत तणावाखाली असतात.
🔹 रुग्णाच्या दृष्टिकोनातून:
“माझ्या आयुष्यात सर्व ठीक चालले आहे, तरीही मला आनंद वाटत नाही.”
💡 स्पष्टीकरण:
कधी कधी आपल्यावर नकळत जबाबदाऱ्या आणि अपेक्षा वाढत जातात. आपण त्याकडे गांभीर्याने पाहत नाही, पण आपले शरीर आणि मेंदू मात्र त्यावर प्रतिक्रिया देत असतात.
७. जीवनशैलीतील दोष (Unhealthy Lifestyle Choices)
अनियमित आहार, व्यायामाचा अभाव, झोपेच्या वेळा बदलणे, सतत मोबाईल स्क्रीन बघणे – या सर्व गोष्टी मेंदूवर परिणाम करतात.
🔹 रुग्णाच्या दृष्टिकोनातून:
“मी कुठलाही मानसिक तणाव घेत नाही, तरीही माझं मन शांत राहत नाही.”
💡 स्पष्टीकरण:
व्यायामाचा अभाव, कमी प्रकाशात राहणे, आणि सतत सोशल मीडियावर असणे यामुळेही मेंदूत रासायनिक बदल होतात, जे डिप्रेशन आणि ऍन्झायटीला कारणीभूत ठरतात.
🌟 “तुमचं मन तुम्हाला खोटं सांगतंय!”
डिप्रेशन आणि ऍन्झायटी म्हणजे “कमकुवत मानसिकता” नव्हे.
ते एका जैविक आणि मानसिक प्रक्रियेमुळे होतात. तुम्हाला जाणीव नसेल तरीही, मेंदूत बदल होत असतात, आणि ते तुमच्या नियंत्रणात नसतात.
🔹 पुढे काय करायचं? (What to do next?)
✔️ आपण तणाव घेत नाही, हे स्वीकारा, पण तरीही मदत घेणं गरजेचं आहे.
✔️ आपण एकटे नाही. मानसोपचार तज्ज्ञ, कुटुंबीय, मित्र यांच्याकडून मदत घ्या.
✔️ ही परिस्थिती तात्पुरती आहे. योग्य उपचार, लाइफस्टाइल बदल आणि मानसिक मदतीने यावर मात करता येते.
✔️ डॉक्टरांचा सल्ला घ्या. डिप्रेशन आणि ऍन्झायटी पूर्णपणे बरे होऊ शकतात.
📢 संपर्क करा
🌿 Mind & Mood Clinic, Nagpur (India)
👨⚕️ Dr. Rameez Shaikh, MD (Psychiatrist & Counsellor)
📞 Contact: +91-8208823738
📢 Disclaimer:
हा लेख केवळ माहितीपुरता आहे. वैद्यकीय सल्ल्याकरिता कृपया मानसोपचार तज्ज्ञांचा सल्ला घ्या.
Dr. Rameez Shaikh (MBBS, MD, MIPS) is a consultant Psychiatrist, Sexologist & Psychotherapist in Nagpur and works at Mind & Mood Clinic. He believes that science-based treatment, encompassing spiritual, physical, and mental health, will provide you with the long-lasting knowledge and tool to find happiness and wholeness again.
Dr. Rameez Shaikh, a dedicated psychiatrist , is a beacon of compassion and understanding in the realm of mental health. With a genuine passion for helping others, he combines his extensive knowledge and empathetic approach to create a supportive space for his patients.
